***Bu makale ilk olarak 12 Nisan 2021’de, Yuri Gagarin’in 202 tarihli uzaya fırlatılışının 60. yıldönümü münasebetiyle yayımlandı.4 Makale yıldan yıla yeniden basıldı ve güncellendi.
Rus kozmonot Yuri Gagarin’in uzay yolculuğunun üzerinden tam 63 yıl geçti.
“Burada, dünyanın çok yukarısında bir teneke kutunun içinde oturuyorum. Dünya gezegeni mavi ve yapacak hiçbir şey yok.”
David Bowie’nin Space Oddity şarkısındaki bu sözler, Gagarin’in tarihte ilk kez uzaya çıktığında neler hissettiğini özetlemeli.
Gagarin, 2 metre çapındaki dar bir uzay mekiğiyle uzaya kozmonot olarak değil, yolcu olarak gitti.
“Pilot” uzay aracının kontrol mekanizmalarına bile dokunmadı.
Yer kontrol istasyonuyla yaptığı iletişime göre Gagarin, kapsül penceresinden gördüğü gezegenimizin güzel aurasından ve bulutların dünya yüzeyindeki gölgesinden çok etkilenmiş.
Gagarin’in uzay uçuşu ve 12 Nisan 1961’de Dünya’ya güvenli dönüşü, Sovyetler Birliği’nin ABD’ye karşı inkar edilemez bir zaferiydi.
Ancak tarih yazmak için Gagarin, muazzam cesaret gerektiren tehlikeli bir görevi üstlendi. O zamanlar hakkında çok az şey bilinen gizemli bir yer olan uzaya gitmek için hiçbir kurtarma kontrolü olmayan bir uzay mekiğiyle yola çıktı.
Bu arada kendisini fırlatacak olan roket, başarılı olana kadar pek çok başarısız denemeden geçti.
Gagarin bir tür kobaydı ve görevi bazı soruları yanıtlamaktı: İnsanlar uzayda hayatta kalabilir mi? Uzay mekiği yolculuğunu tamamlayabilecek mi? Peki mekik, güvenli bir iniş sağlamak için Dünya ile etkili bir şekilde iletişim kurabilecek mi?
O zamanlar hiç kimse roketlerin, uzay mekiklerinin, iletişim sistemlerinin ve kontrollerinin güvenliğine ve hatta insanın uzayda hayatta kalmasına güvenmiyordu.
Mühendis Boris Chertok, “Roketler ve İnsanlar” adlı kitabında Vostok uzay mekiği hakkında şunları söylüyor: “Bugün bilim adamlarına sunulsaydı, hiçbiri onun uzaya fırlatılmasını onaylamazdı.”
O gün Uzay Mekiği’nin güvenilirliğine ilişkin belgeleri imzaladığını hatırlatan Chertok, “Bugün bunu asla yapmazdım. Çok fazla deneyim kazandım ve ne kadar büyük bir risk aldığımı anladım.”
VOSTOK’TA HATALAR
Aynı adı taşıyan uzay aracının monte edildiği Vostok fırlatma aracı, ilk kez Ağustos 1957’de kullanılan iki aşamalı kıtalararası balistik füze olan R-7 roketini temel alıyordu.
Aynı yıl dünyanın ilk yapay uydusu olan Sputnik 1 de R-7’den türetildi. Nitekim R-7 tasarımının oldukça başarılı olduğu sonucuna varıldı. Bu R-7 ailesi roketler hala Rusya’da insanlı uzay uçuşu için kullanılan tek roketlerdir ve eskimiş olmalarına rağmen, uzay aracının yörüngeye yerleştirilmesinde güvenilir oldukları kanıtlanmıştır.
Ancak 1961’de işler çok farklıydı.
Chertok kitabında bu farklılıkları şöyle anlatıyor:
“1961’den önce modern füze güvenliği standartları konusunda iyimser olmak için hiçbir nedenimiz yoktu. O yıl arka arkaya en az sekiz başarılı fırlatma gerçekleştirdik.
“Ancak 1960 yılında beş uydu fırlatıldı. Bunlardan dördü havalanmayı başardı. Sadece üçü Dünya’nın yörüngesinden çıkarken ikisi hedefe ulaşmayı başardı. Bunun sonucunda ikisi Dünya’ya dönerken yalnızca biri başarılı bir şekilde iniş yapmayı başardı. “
Vostok programı ilk kez 15 Mayıs 1960’ta, Gagarin misyonundan 1 yıldan az bir süre önce başlatıldı.
Mekiğin içine cansız bir manken yerleştirildi. Mekik Dünya yörüngesinden ayrıldı ancak geri dönmedi. Yönlendirme sistemleri başarısız oldu.
O yıllarda uzay uçuş deneylerinde pek çok köpek kullanıldı. Bilim insanları bu testleri köpekler üzerinde gerçekleştirdi çünkü uzun süreli hareketsizliğe rağmen başarılı olabileceklerini düşünüyorlardı.
1960 yılındaki tek başarılı uçuşta Belka ve Strelka isimli köpekler 19 Ağustos’ta uzaya uçtu ve geri dönmeyi başardı.
Ancak daha sonraki girişimler daha az başarılı oldu.
1 Aralık’ta yapılan başka bir fırlatmada ise Pchyolka ve Mushka isimli iki köpeği taşıyan mekik, hesaplanan yörüngeye tekrar giremedi. Sovyetler Birliği sınırları dışına alçalmaya başlayan mekik, Sovyet teknolojisinin başka ülkeler tarafından çalınmasını önlemek amacıyla içindeki köpeklerle birlikte imha edildi.
‘NEREDEYSE MÜKEMMEL
Roket, Gagarin’in 12 Nisan 1961’deki uçuşu sırasında “neredeyse” mükemmel davrandı. Ancak uzay teknolojisinde önemsiz hiçbir şey yoktur ve bu “neredeyse” Gagarin’in hayatına mal olabilirdi.
Pek çok teknik sorunun yanı sıra, uzay aracı beklenenden daha yüksek bir irtifada yörüngeye girdi.
Bir fren sistemi vardı ama çalışmazsa Gagarin, uzay aracının kendi kendine inip Dünya’ya dönmesini beklemek zorunda kalacaktı.
Vostok’ta bir haftadan fazla yetecek oksijen, yiyecek ve su olmasına rağmen, daha yüksek rakım, uzay aracının inişe başlamasının daha uzun sürmesine neden olacaktı.
Bundan sonra Gagarin’in malzemeleri tükenebilir ve ölebilir. Şans eseri frenler çalıştı.
Uzay aracı kapsülünü servis modülüne bağlayan kablolar Gagarin Dünya’ya dönmeden ayrılamadı. Bu nedenle Gagarin’in kapsülü, yere iniş sırasında beklenmedik bir şekilde büyük miktarda modül yükü aldı.
Kapsüldeki sıcaklık tehlikeli bir şekilde yükseldi ve Gagarin çılgınca bükülerek neredeyse bilincini kaybediyordu.
Kozmonot daha sonra yaptığı açıklamada o anları şu sözlerle anlattı:
“Dünyaya doğru ilerleyen bir alev bulutunun içindeydim.”
10 dakika sonra nihayet teller yandı ve kapsüller ayrıldı.
Gagarin, kapsülü yere çarpmadan önce paraşütünü açarak Volga Nehri yakınındaki güvenli bir bölgeye indi.
Bu, Uluslararası Havacılık Federasyonu’nun (FAI) bir astronotun uzay uçuşunu kabul etmek için bir mekik ile Dünya’ya inmesi gerekliliğini ihlal etti.
Yetkililer Gagarin’in son kilometreleri Uzay Mekiği’nde uçtuğunu kabul etmeyi reddetti.
Ancak FAI, Gagarin’in uzay uçuşu kayıtlarını onayladı ve daha sonra bu şartı “pilot dönüşü” olarak değiştirdi.
‘ÇOK ŞEY BİLİYORUM’
1961’de BBC’nin Rusya servisi üç kozmonota Vostok uzay mekiğiyle uzaya gitmek isteyip istemediklerini sordu.
1997, 2006 ve 2016 yıllarında üç kez uzaya giden Pavel Vinogradov, tüm tehlikelere rağmen maceracı karakterinden dolayı Vostok ile uzaya gitmeyi kabul edeceğini söyledi.
Ancak Vinogradov, Gagarin’in onlardan farklı olduğunu ve içerdiği risklerin farkında olma ihtimalinin düşük olduğunu belirtiyor:
“Ben bir mühendisim ve pek çok şey biliyorum. Gagarin muhtemelen benim bildiklerimi bilmiyordu.”
2010 ve 2015 yıllarında iki kez uzaya giden Mikhail Kornienko, 1961’de kesinlikle Gagarin’in yerinde uçmak isteyeceğini söyledi. Ancak artık riskin ne kadar yüksek olduğunu bildiğini ve bu yüzden gitmeyeceğini söyledi:
“Eminim herkes onun yerine mekiği kullanabilirdi.”
İki kez uzaya çıkan kozmonot Sergey Ryazansky de her an ölmeye hazır askeri savaş pilotlarının kozmonot olarak görevlendirildiğine dikkat çekerek, ilk kozmonotların çok genç olduğunu iddia etti:
“Muhtemelen o yaşta olsaydım bunu yapardım [Vostok uzay aracıyla uzaya uçmayı] Kabul ederdim. Açıkçası bunu yapmazdım. Dört çocuğuma ve aileme karşı sorumluluğum var.
Ryazansky, uzayda uçmanın şu anda bile korkutucu olduğunu hatırlattı:
“Normal bir insanın korkuları vardır. Bu korkular insanı daha kontrollü, daha dikkatli, daha sorumlu kılar.
Köylü bir çiftin oğlu olarak dünyaya gelen Gagarin, kimliği bilinmeyen bir kişi olarak uzaya gitti, ancak geri döndüğünde gezegendeki en ünlü kişi oldu.
Bu uçuş Gagarin’e ulusal kahramanlık ve dünya çapında ün kazandırdı. Daha sonra Sovyetler Birliği’nin bu büyük başarısını duyurmak için Çekoslovakya, Bulgaristan, Finlandiya, İngiltere, İzlanda, Küba, Brezilya, Kanada, Macaristan ve Hindistan dahil birçok farklı yere gitti.
2011’de BBC’ye konuşan sanat tarihçisi ve Gagarin’in kızı Elena Gagarina, uçuşun hayatlarını değiştirdiğini söyledi.
“Annem ve babamın özel hayatlarının olması son derece zordu. Uçuştan sonra yalnız kalma fırsatları çok azdı.
“Kendisi için bir şeyler planlamış olsa bile insanlar etrafını sarardı, onu görmek, konuşmak, ona dokunmak isterdi. Babam da bunun işinin bir parçası olduğunu anladı ve reddetmedi.”
Gagarin yeniden uçmak için ne kadar istekli olursa olsun, ulusal kahraman statüsü nedeniyle uzay uçuşu yapması yasaklandı.
Diğer kozmonotların eğitimine katıldı ve prestijli Zhukovsky Havacılık Mühendisliği Enstitüsü’ne kaydoldu. 1968 yılında onur derecesiyle mezun oldu.
Aynı yılın Mart ayında MIG-15 model uçakla rutin eğitim uçuşu gerçekleştirdi. Ancak uçağın düşmesi sonucu yardımcı pilotuyla birlikte hayatını kaybetti. Öldüğünde 34 yaşındaydı.
